Bosworth Toller's

Anglo-Saxon

Dictionary online

hál

Dictionary links
Wright's OE grammar
§133; §161; §426; §620;
Add:
whole,
not divided
Show examples
  • Gif hit tódǽled biþ, þonne ne biþ hit nó hál,

      Bt. 34, 12 ; F. 152, 28.
with no part wanting: — Befeste þé hálne Gode
Deo te totum committe,
    Solil. H. 53, 12.
of physical well-being.
whole, hale, sound, in good health.
of a living thing
Show examples
  • Hé is gít hál and gesund

    viget incolumis,

      Bt. 10: F. 28, 14. Þú eart swíþe gesélig nú þú gít liofost and eart hál, 35.
  • Ǽlc wuht wolde bión hál and libban ðára þe mé cwica ðincþ,

      34, 10; F. 148, 15.
  • Cild full hál and full æltǽwe geboren,

      38, 3; F. 200, 22.
  • For hwí se góda lǽce selle ðám hálum men séftne drenc and óþrum hálum strangne,

      39, 9; F. 226, 11.
  • Ne mæg se unhála þám hálan gelíce byrðene áhebban. Ll. Th. i. 412, 8.
  • Hig gemétton hálne (

    sanum

    ) þone þe ǽr untrum wæs,
      Lk. 7, 10.
  • Ne beþurfon ná ðá hálan (

    sani

    ) lǽces,
      Mk. 2, 17.
  • Ðá hálan (ðá truman, 5)

    incolumes,

      Past. 247, 3.
  • Nys hálum

    valentibus

    ) lǽces nán þearf, ac seócum,
      Mt. 9, 12.
  • Sume mid þǽre ráde earniaþ ꝥ hié sién ðý hálran,

      Bt. 34, 7; F. 144, 8.
of a part of a living thing
Show examples
  • Næfð nán man tó þæs hál eágan þæt . . . ,

      Solil. H. 34, 21.
  • Swá swá þæs líchoman æágan hálren beóð,

      44, 27.
  • Þám æallra hálestum æágum, 47, 9. (b α) figurative :-- Ꝥ hé beleác on hálre tungon (

    in plain, unequivocal language.

    The later Latin version renders the passage: Qui statim conclusit et omnino confirmavit totum quod pater suus in vita sua fecerat),
      Cht. E. 212, 9.
  • Forgif ús hále eágan úres modes,

      Bt. 33, 4; F. 132, 31.
of a person's condition
Show examples
  • Be his hálan lýfe

    while in a sound state of health,

      Chr. 614; P. 22, 22 : 616 ; P. 22, 34: 1052; P. 183, 17.
uninjured
Show examples
  • Nó þý ǽr inn gescód hálan líce,

      B. 1503.
  • Hál and unscendede hond gilǽde

    salvam et inlesam, manum educat,

      Rtl. 102, 37.
  • Hyssas hále hwurfon in þám hátan ofne,

      Dan. 271.
where health is gained,
freed from sickness, cured, whole after injury
Show examples
  • Ic beó hál (

    salva) gyf ic hys reáfes æthríne, Mt. 9, 21. ꝥ heó hál (salva )

    sý and lybbe,
      Mk. 5, 23.
  • Hál bið (byð gehǽled, W. S.

    sanabitur)

    cnæht mín.
      Lk. L. 7, 7.
  • Gif hé slǽpð, hé byþ hál (

    saluus

    ),
      Jn. 11, 12.
  • Dryhten wine sínne grétte, . . . héht his líchoman háles brúcan . . . Árás þá mægene róf . . . hál, næs him gewemmed wlite, . . . bán gebrocen,

      An. 1472.
  • Hálne

    valentem sospitem

    (Ald,
      40, 1), Wrt. Voc. ii. 81, 4.
  • Hié hine on róde áhéngan . . . hé hine hálne and gesundne ðý ðriddan dæge æteówde,

      Bl. H. 177, 27.
  • Þín (

    the blind man's) geleáfa þé hálne (saluum )

    gedyde,
      Mk. 10, 52.
  • Hí wurdon hále

    salui fiebant,

      Mk. 6, 56.
  • Hálum monnum

    sanatis hominibus, Mt. p. 15, 19. (3 a) of a part of a living body :-- Þæt mǽden (a girl born dumb )

    hæfde hire sprǽce mid hálre tungan,
      Hml. S. 31, 1118.
  • Hálne

    incolumem (pupillam evulsam ),

      An. Ox. 3471. (3 b)
    where the sickness from which a person is freed is given,
with gen.
Show examples
  • Hé byþ þæs sáres hál,

      Lch. i. 352, 2.
with inst.
Show examples
  • Hé biþ ece hál,

      Lch. ii. 308, 2.
with prep.
Show examples
  • Hál from februm (ridesohte,

      R.), Mk. 1, 31.
  • Hál uére (wearþ gehǽled, W. S.) from

    ádle sanus fiebat a languore,

      Jn. L. R. 5, 4.
  • Hé wæs hál geworden of ðám eórede

    sanus factus est a legione,

      Lk. 8, 36.
of mental health,
sane, sound (mind)
Show examples
  • Wód rabidus vel insanus, hál

    sanus,

      Wrt. Voc. i. 75, 57.
  • Hál angyt,

      Solil. H. 28, 3.
  • Háles módes

    sane mentis,

      Mk. 5, 15.
  • Hálum móde

    sana mente,

      Lk. 8, 35.
  • Þú ǽr witan scalt hweðer wit hále sién

    videamus utrum sani smus,

      Solil. H. 32, 13.
  • Andgit swá swá þæt hálre byð swá hyt máre geseón mæg þǽre ǽcean sunnan,

      45, 2.
of moral or spiritual health
Show examples
  • Dóð eówre heortan hige hále and clǽne,

      Ps. Th. 61, 8.
safe.
from temporal danger.
secure against impending danger
Show examples
  • Gefultuma mé, ðonne beó ic hál (

    salvus ero

    ),
      Ps. Th. 118, 117.
  • Dryhten, dó mé hálne

    Domine, salvum me fac,

      117, 23.
uninjured by danger incurred,
saved from peril
Show examples
  • Búton þá dagas gescyrte wǽrun, nǽre nán mann hál geworden (

    non fíeret salva omnis caro

    ),
      Mt. 24, 22.
  • Ꝥ hit mæge hál and orsorg fleógan tó his earde

    ut perturbatione depulsa sospes in patriam revertaris,

      Bt. 36, 1 ; F. 172, 33.
  • Hé þone hilderǽs hál gedígeð,

      B. 300: Gn. Ex 106.
  • Gedó mé hálne, álýs mé fram láðum, Ps. Th. 53, 1.
  • Þá hé wearðgedofen hé cwæð, 'Drihten, gedó mé hálne,' Mt. 14, 30.
  • Óðero hálo dyde, hine seolfne ne mæge hálne dóa,

      Mt. L. 27, 42.
  • Hé hyne hálne geféng,

      Lk. 15, 27. (ββ) with gen. of
    peril from which one is saved. Cf.
3 b
Show examples
  • Hé lifigende cwóm heaðoláces hál tó hofe gongan,

      B. 1974.
saved from spiritual danger
Show examples
  • Sé ðe þurhwunað oð ende, sé byð hál (

    salvus

    ),
      Mt. 24, 13 : 10, 22.
  • Hwá mæg hál beon ?,

      Mt. R. L. 19, 25.
  • Sé þe gelýfð and gefullod biþ, sé biþ hál,

      Mk. 16, 16.
  • Hé hys folc hál gedéð fram hyra synnum,

      Mt. 1, 21.
  • God wile ꝥ ealle menn hále beón,

      Hml. S. 30, 92: Lk. 8, 12.
in forms of greeting.
with verb
Show examples
  • Hál westú, Maria

    ave, Maria,

      Bl. H. 143, 17: Lch. iii. 54, 18.
  • Wes þú,

      Hróðgár, hál, B. 407.
alone
Show examples
  • Hál (hál beó þú, W. S.), láruwa

    have, Rabbi,

      Mt. L. R. 26, 49.
  • Hál (hál wæs þú, W. S.), cynig Júdéana,

      27, 29 : Mk. L. R. 15, 18 : Lk. L. R. 1, 28.
Similar entries
v. hæg-hál, sám-hál, wan-hál.
Full form

Word-wheel

  • hál,